

In den Marginalspalten der Lutherbibel finden sich Kürzel für die Namen biblischer Bücher, mit denen Luther auf Textzusammenhänge in anderen Büchern verweist. Diese Kürzel sind selbst für bibelkundige Leser nicht immer klar. Dies liegt u. a. daran, dass etliche der Kürzel Luthers heute nicht mehr gebräuchlich sind. Zudem werden bis heute in der Literatur und in Bibeldrucken für die Bezeichnung der biblischen Bücher und für ihre Abkürzungen zahlreiche Varianten verwendet.
Wir stellen in der folgenden Tabelle alle Bezeichnungen und Abkürzungen vor, die Luther in seiner Bibelausgabe von 1545 verwendet hat.
Wir verwenden die relevanten Zeilen dieser Tabelle auf den Seiten mit den biblischen Texten, die mit Abkürzungen in den Marginalspalten versehen sind. Dies soll dem Leser helfen, schnell den Zusammenhang mit den Verweisen in modernen Bibelübersetzungen herzustellen.
Altes Testament | |||
Geschichtsbücher | |||
Kürzel | Bezeichnung in Luthers Biblia 1545 | Moderne Bibel 1 | Kürzel1 |
Gen. | Das erste Buch Moſe. | Das erste Buch Mose (Genesis) Genesis 1. Buch Mose | 1. Mose Gen 1Mos |
Ex. | Das ander Buch Moſe. | Das zweite Buch Mose (Exodus) Exodus 2. Buch Mose | 2. Mose Ex 2Mos |
Le. | Das dritte Buch Moſe. | Das dritte Buch Mose (Levitikus) Levitikus 3. Buch Mose | 3. Mose Lev 3Mos |
Num. | Das vierte Buch Moſe. | Das vierte Buch Mose (Numeri) Numeri 4. Buch Mose | 4. Mose Num 4Mos |
Deut. | Das fünfte Buch Moſe. | Das fünfte Buch Moses (Deuteronomium) Deuteronomium 5. Buch Mose | 5. Mose Dtn 5Mos |
Joſua | Das Buch Joſua. | Das Buch Josua Das Buch Josua | Jos Jos Jos |
Jud. | Das Buch der Richter. | Das Buch der Richter Das Buch der Richter | Ri Ri Ri |
Ruth. | Das Buch Ruth. | Das Buch Rut Das Buch Ruth | Rut Rut Rut |
1. Reg. | I. Buch Samuel. | Das erste Buch Samuel Das 1. Buch Samuel
| 1. Sam 1 Sam 1Sam |
2. Reg. | II. Buch Samuel. | Das zweite Buch Samuel Das 2. Buch Samuel | 2. Sam 2 Sam 2Sam |
3. Reg. | 1. Buch von den Königen. | Das erste Buch der Könige Das 1. Buch der Könige | 1. Kön 1 Kön 1Kon |
4. Reg. | 2. Buch von den Königen. | Das zweite Buch der Könige Das 2. Buch der Könige | 2. Kön 2 Kön 2Kon |
1.Par. | 1. Buch der Chronica. | Das erste Buch der Chronik Das 1. Buch der Chronik | 1. Chr 1 Chr 1Chr |
2.Par. | 2. Buch der Chronica. | Das zweite Buch der Chronik Das 2. Buch der Chronik | 2. Chr 2 Chr 2Chr |
Eſra | Das Buch Eſra.Biblia Vulgata: | Das Buch Esra Das Buch Esra | Esra Esra Esra |
2.Eſd. | Das Buch Nehemia.Biblia Vulgata: | Das Buch Nehemia Das Buch Nehemias | Neh Neh Neh |
Das Buch Eſther.Biblia Vulgata: | Das Buch Ester Das Buch Ester | Est Est Est | |
Dichtung: Lehrbücher und Psalmen | |||
Kürzel | Bezeichnung in Luthers Biblia 1545 | Moderne Bibel | Kürzel |
Hiob | Das Buch Hiob.Biblia Vulgata: | Das Buch Hiob (Ijob) Das Buch Ijob | Hiob Ijob Hiob |
Pſal. | Der Pſalter.Biblia Vulgata: | Der Psalter Die Psalmen Das Buch der Psalmen | Ps Ps Ps |
Pro. | Die Sprüche Salomo. | Die Sprüche Salomos (Sprichwörter) Das Buch der Sprichwörter Das Buch der Sprüche | Spr Spr Spr |
Eccl. | Der Prediger Salomo. | Der Prediger Salomo (Kohelet) Das Buch Kohelet Prediger Ecclesiastes | Prd Koh Prd |
Das Hohelied Salomo. | Das Hohelied Salomos Das Hohelied Hohes Lied | Hld Hld Hld | |
Prophetenbücher | |||
Kürzel | Bezeichnung in Luthers Biblia 1545 | Moderne Bibel | Kürzel |
Jeſa. | Der Prophet Jeſaja.Biblia Vulgata: | Der Prophet Jesaja Das Buch Jesaja | Jes Jes Jes Is |
Jer. | Der Prophet Jeremia.Biblia Vulgata: | Der Prophet Jeremia Das Buch Jeremia | Jer Jer Jer |
Threno. | Die Klagelieder Jeremia.Biblia Vulgata: Anm: In der Lutherbibel 1545 direkt hinter dem Buch Jeremia eingeordnet und im Inhaltsverzeichnis nicht gesondert aufgeführt. | Die Klagelieder Jeremias Die Klagelieder des Jeremia | Klgl Klgl Klgl |
Ezech. | Der Prophet Heſekiel.Biblia Vulgata: | Der Prophet Hesekiel (Ezechiel) Das Buch Ezechiel | Hes Ez Hes |
Dan. | Der Prophet Daniel.Biblia Vulgata: | Der Prophet Daniel Das Buch Daniel | Dan Dan Dan |
Oſee. | Der Prophet Hoſea.Biblia Vulgata: | Der Prophet Hosea Das Buch Hosea
| Hos Hos Hos |
Joel. | Der Prophet Joel.Biblia Vulgata: | Der Prophet Joel Das Buch Joel
| Joel Joel Joel |
Amos | Der Prophet Amos.Biblia Vulgata: | Der Prophet Amos Das Buch Amos
| Am Am Amos |
Obad. | Der Prophet ObadIa.Biblia Vulgata: | Der Prophet Obadja Das Buch Obadja
| Obd Obd Obd |
Jona. | Der Prophet Jona.Biblia Vulgata: | Der Prophet Jona Das Buch Jona
| Jona Jona Jona |
Mich. | Der Prophet Micha.Biblia Vulgata: | Der Prophet Micha Das Buch Micha | Mi Mi Mi |
Nahum. | Der Prophet Nahum.Biblia Vulgata: | Der Prophet Nahum Das Buch Nahum | Nah Nah Nah |
Aba. | Der Prophet Habacuc.Biblia Vulgata: | Der Prophet Habakuk Das Buch Habakuk | Hab Hab Hab |
Zeph. | Der Prophet ZephanJa. | Der Prophet Zefanja Das Buch Zefanja
| Zef Zef Zef |
Hag. | Der Prophet Haggai.Biblia Vulgata: | Der Prophet Haggai Das Buch Haggai | Hag Hag Hag |
Zach. | Der Prophet SacharJa. | Der Prophet Sacharja Das Buch Sacharja | Sach Sach Sach |
Mal. | Der Prophet Maleachi.Biblia Vulgata: | Der Prophet Maleachi Das Buch Maleachi | Mal Mal Mal |
Alttestamentliche Apokryphen | |||
Sondergut: Nicht zum Kanon gehörig, nicht in jeder modernen Bibelausgabe enthalten | |||
Kürzel | Bezeichnung in Luthers Biblia 1545 | Moderne Bibel | Kürzel |
Judit. | Das Buch Judith.Biblia Vulgata: | Das Buch Judith Das Buch Judith
| Jdt Jdt Jdt |
Weisheit. | Die Weisheit Solomonis. | Das Buch der Weisheit Das Buch der Weisheit Weisheit Salomons | Weish Weish Weish |
Tob. | Das Buch Tobie. | Das Buch Tobias Das Buch Tobit
| Tob Tob Tob |
Syrach. | Das Buch Jeſus Syrach.Biblia Vulgata:
Anm.: An vielen Stellen benutzt Luther die Abkürzung Eccl. gemäß den lateinischen Bibeln. | Das Buch Jesus Sirach Das Buch Jesus Sirach Ecclasiasticus | Sir Sir Sir |
Der Prophet Baruch.Biblia Vulgata: | Der Prophet Baruch Das Buch Baruch | Bar Bar Bar | |
1. Mach. | Das Erſte Buch Maccabeorum.Biblia Vulgata: | Das erste Buch der Makkabäer Das 1. Buch der Makkabäer | 1. Makk 1 Makk 1Makk |
Macc. lib. 2. | Das ander Buch der Maccabeer. | Das zweite Buch der Makkabäer Das 2. Buch der Makkabäer | 2. Makk 2 Makk 2Makk |
Stücke in Eſther. | Stücke zu Ester | St zu Est StEst | |
Hiſtoria von der Suſanna vnd Daniel. | Stücke zu Daniel Geschichte von Susanna und Daniel 1. Stück zu Daniel | St zu Dan 1StDan | |
Von dem Bel zu Babel. | Stücke zu Daniel Vom Bel zu Babel 2. Stück zu Daniel | St zu Dan 2StDan | |
Vom Drachen zu Babel. | Stücke zu Daniel Vom Drachen zu Babel 3. Stück zu Daniel | St zu Dan 3StDan | |
Das Gebet Aſarie: Dani.iij | Stücke zu Daniel Das Gebet Asarjas 4. Stück zu Daniel | St zu Dan 4StDan | |
Der Geſang der dreien Menner im Fewr: Dani.iij | Stücke zu Daniel Der Gesang der drei Männer im Feuerofen 5. Stück zu Daniel | St zu Dan 5StDan | |
Das Gebet Manaſſe. | Gebet des Manasse Gebet Manasses | Geb. Man Mana OrMan | |
Neues Testament | |||
Geschichtsbücher | |||
Kürzel | Bezeichnung in Luthers Biblia 1545 | Moderne Bibel | Kürzel |
Matth. | Euangelium S. Mattheus.Biblia Vulgata: | Das Evangelium nach Matthäus Matthäusevangelium | Mt Mt Mt |
Marc. | Euangelium S. Marcus.Biblia Vulgata: | Das Evangelium nach Markus Markusevangelium | Mk Mk Mk |
Luce. | Euangelium S. Lucas.Biblia Vulgata: | Das Evangelium nach Lukas Lukasevangelium | Lk Lk Lk |
Joh. | Euangelium S. Johannis.Biblia Vulgata: | Das Evangelium nach Johannes Johannesevangelium | Joh Joh Joh |
Ac. | Der Apoſteln Geſchicht / beſchrieben von S. Lucas.Biblia Vulgata: | Die Apostelgeschichte des Lukas Apostelgeschichte | Apg Apg Apg |
Briefe | |||
Kürzel | Bezeichnung in Luthers Biblia 1545 | Moderne Bibel | Kürzel |
Rom. | Epiſtel S. Paul an die Römer.Biblia Vulgata: | Der Brief des Paulus an die Römer Römerbrief | Röm Röm Rom |
1.Cor. | Die j. Epiſtel S. Paul an die Corinther.Biblia Vulgata: | Der erste Brief des Paulus an die Korinther 1. Korintherbrief | 1. Kor 1 Kor 1Kor |
2.Cor. | Die ij. Epiſtel S. Paul an die Corinther.Biblia Vulgata: | Der zweite Brief des Paulus an die Korinther 2. Korintherbrief | 2. Kor 2 Kor 2Kor |
Gal. | Die Epiſtel S. Pauli: An die Galater.Biblia Vulgata: | Der Brief des Paulus an die Galater Galaterbrief | Gal Gal Gal |
Ephe. | Die Epiſtel S. Pauli: An die Epheſer.Biblia Vulgata: | Der Brief des Paulus an die Epheser Epheserbrief | Eph Eph Eph |
Phil. | Die Epiſtel S. Pauli: An die Philipper.Biblia Vulgata: | Der Brief des Paulus an die Philipper Philipperbrief | Phil Phil Phil |
Col. | Die Epiſtel S. Pauli: An die Coloſſer.Biblia Vulgata: | Der Brief des Paulus an die Kolosser Kolosserbrief | Kol Kol Kol |
1.The. | Die Erſte Epiſtel S. Pauli: An die Theſſalonicher.Biblia Vulgata: | Der erste Brief des Paulus an die Thessalonicher 1. Thessalonicherbrief | 1. Thess 1 Thess 1Thess |
2.Theſ. | Die ander Epiſtel S. Pauli: An die Theſſalonicher.Biblia Vulgata: | Der zweite Brief des Paulus an die Thessalonicher 2. Thessalonicherbrief | 2. Thess 2 Thess 2Thess |
1.Tim. | Die erſte Epiſtel S. Pauli: An Timotheum.Biblia Vulgata: | Der erste Brief des Paulus an Timotheus 1. Timotheusbrief | 1. Tim 1 Tim 1Tim |
2.Tim. | Die ander Epiſtel S. Pauli: An Timotheum.Biblia Vulgata: | Der zweite Brief des Paulus an Timotheus 2. Timotheusbrief | 2. Tim 2 Tim 2Tim |
Tit. | Die Epiſtel S. Pauli: An Titum.Biblia Vulgata: | Der Brief des Paulus an Titus Titusbrief | Tit Tit Tit |
Die Epiſtel S. Pauli: An Philemon.Biblia Vulgata: | Der Brief des Paulus an Philemon Philemonbrief | Phlm Phlm Phlm | |
1.Pe. | Die j. Epiſtel S. Peters.Biblia Vulgata: | Der erste Brief des Petrus 1. Petrusbrief | 1. Petr 1 Petr 1Petr |
2.Pet. | Die Ander Epiſtel S. Peters.Biblia Vulgata: | Der zweite Brief des Petrus 2. Petrusbrief | 2. Petr 2 Petr 2Petr |
1.Joh. | Die erste Epiſtel S. Johannis.Biblia Vulgata: | Der erste Brief des Johannes 1. Jonannesbrief | 1. Joh 1 Joh 1Joh |
Die ander Epiſtel S. Johannis.Biblia Vulgata: | Der zweite Brief des Johannes 2. Jonannesbrief | 2. Joh 2 Joh 2Joh | |
Die Dritte Epiſtel S. Johannis.Biblia Vulgata: | Der dritte Brief des Johannes 3. Jonannesbrief | 3. Joh 3 Joh 3Joh | |
Ebre. | Die Epiſtel an die Ebreer.Biblia Vulgata: | Der Brief an die Hebräer Hebräerbrief | Hebr Hebr Hebr |
Jacob. | Die Epiſtel S. Jacobi.Biblia Vulgata: | Der Brief des Jakobus Jakobusbrief | Jak Jak Jak |
Jud. | Die Epiſtel S. Judas.Biblia Vulgata: | Der Brief des Judas Judasbrief | Jud Jud Jud |
Prophetisches Buch | |||
Kürzel | Bezeichnung in Luthers Biblia 1545 | Moderne Bibel | Kürzel |
Apo. | Die Offenbarung S. Johannis.Biblia Vulgata: | Die Offenbarung des Johannes Offenbarung des Johannes Apokalypse | Offb Offb Offb |
Sonstige Kürzel | |||
Kürzel | Bezeichnung in Luthers Biblia 1545 | Bedeutung | |
Infr. | Latein: [vide] infra Kapitelnummer
| »[Siehe] [weiter] unten, Kapitelnummer«, oder
| |
Sup. | Latein: [vide] supra Kapitelnummer | »[Siehe] [weiter] oben, Kapitelnummer«oder | |
Das große Stilkunst.de – Wörterbuch zur Lutherbibel von 1545 möchte den interessierten Leser dabei helfen, einen Zugang zu Luthers Sprache und zum religiösen Hintergrund zu finden, in dessen Kontext die Texte eingebettet sind.
Das große Stilkunst.de – Wörterbuch zur Lutherbibel von 1545 besteht aus mehreren Teilen:
Das Wörterbuch. Es erklärt:
Die Kartenwerke zur Lutherbibel. Sie zeigen Palästina in alttestamentlicher und neutestamentlicher Zeit:
Das Verzeichnis der Abkürzungen und der Namen biblischer Bücher. Es enthält die Abkürzungen und Namen biblischer Bücher:
Für Das große Stilkunst.de - Wörterbuch zur Lutherbibel von 1545 und aller Teile daraus liegt das Copyright bei: ©by Sabrina Reiner Makohl | www.stilkunst.de.
Die Nutzung, das Extrahieren von Werkteilen oder des gesamten Werkes, die Bearbeitung, Weiterverwendung, Veröffentlichung und Verbreitung ist unter der Lizenz Creative Commons Attribution ShareAlike (CC BY-SA) erlaubt.
Näheres dazu finden Sie in unserem Artikel Die Lizenz Creative Commons Attribution-ShareAlike (CC BY-SA).